به نقل از «خبرگزاری برنا»

نهضت تنباکو اولین تجربه مبارزه علنی مردم ایران علیه استبداد است

تاریخ انتشار: ۲۱ شهریور ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۵۹۹۴۱۸۲

نویسنده و پژوهشگر مسائل تاریخی آذربایجان، ریشه تمامی وقایع رخ داده در تاریخ معاصر ایران اعم از نهضت تنباکو، انقلاب مشروطه و بسیاری از وقایع تاریخی دیگر در ایران را جنگ های ایران و روس دانست.

به گزارش خبرگزاری برنا در آذربایجان شرقی، اولین نشست از سری نشست های پژوهشی مصادیق تاریخی آذربایجان پیشرو در انقلاب  در یکصد و پنجاه سال اخیر با موضوع آذربایجان پیشرو در انقلاب از نهضت تنباکو تا انقلاب مشروطه با حضور و سخنرانی محمد عزیزی؛ نویسنده و پژوهشگر مسائل تاریخی و جمعی از علاقه‌مندان به حوزه تاریخ در سالن شهریار حوزه هنری استان برگزار شد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

محمد عزیزی در این نشست با تاکید بر اینکه هیچ رویدادی در خلاء رخ نمی دهد، گفت: نهضت تنباکو نیز همانند بسیاری از رخدادهای تاریخی این مرز و بوم بوده و امر خلق‌الساعه ای نیست و برای تحلیل این نهضت باید به گذشته نه چندان دور از جمله جنگ های ایران و روس و هم‌چنین روی کار آمدن سلسله قاجار نگاه داشته باشیم.

وی با اشاره به تبعات بیشمار جنگ های ایران و روس و پیامدهای کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت آن افزود: هنگام بررسی این دوره از تاریخ ایران نباید از نقش اقتصادی آن غافل شد، چرا که سوای از مباحث غرامت، ما شاهد امضای عهدنامه های مختلفی از جمله گلستان و ترکمنچای بوده ایم که همین امر سبب استحکام اقتصادی پایه های تسلط روسیه در ایران شده است.

عزیزی به وجود آمدن نهضت تنباکو را یکی از تبعات جنگ ایران و روس دانست و اضافه کرد: روی کار آمدن حکومت قاجار توام با شکل‌گیری پدیده های نوظهور در جهان از جمله واژه «استعمار» بود و ایران دوره قاجار به دلیل دارا بودن موقعیت جغرافیایی خاص، درگیر قدرت های جهانی شد، این در حالی است که جامعه ما و سیستم ایران بدون درک درست و شناخت کافی از جهان پیرامون وارد چنین دنیایی شده بود.

وی دلیل عدم نگرش صحیح نسبت به جهان و رخدادهای آن را، غلبه سیستم دیوانسالاری چه در زندگی مردم و چه در حاکمیت عنوان کرد و گفت: نقش دیوانسالاری هم در انحراف جامعه و افکار عمومی و هم سیاسیون کاملا واضح است. به عبارتی این حکام نبوده اند که تصمیمات مهم کشوری را اتخاذ می کردند بلکه «دیوانسالاری» بود که شرایط را به حکومت تحمیل می کرد.

نویسنده و پژوهشگر تبریزی در ادامه به بحث نهضت تنباکو اشاره کرد و گفت: نهضت تحریم تنباکو یا نهضت تنباکو در اعتراض به اعطای امتیاز توتون و تنباکو به یک تبعه انگلیسی در سفر سوم ناصرالدین شاه قاجار به خارج از کشور شکل گرفت.این قیام اولین تجربه مبارزه علنی در ایران است که مانع نفوذ استعمار شد.

 عزیزی افزود: این نهضت چه در داخل کشور و چه خارج از کشور مخالفانی داشت که در نهایت باعث لغو عهدنامه توسط ناصرالدین شاه شدند که از جمله این مخالفان می توان به دولت روسیه تزاری (به دلیل اصطکاک منافع با انگلستان) اشاره کرد. هم چنین بازاریان، تجار و روحانیون نیز هر کدام به دلایلی با این اقدام مخالف بودند.

وی تصریح کرد: بر اساس مفاد این عهدنامه در آن دوره ایران می توانست از امتیازات خوبی بهره مند شود، اما با فشار همه جانبه به حکومت، ناصرالدین شاه مجبور به نادیده گرفتن عهدنامه شد و در نهایت شاهد راه‌اندازی اداره دخانیات شاهنشاهی و تشکیل نهادهای آن در شهرهای مختلف از جمله تهران و تبریز شدیم، اما تبعات این تصمیم دامن‌گیر کشور شد.

وی عنوان کرد: اعطای امتیاز خرید و فروش توتون و تنباکو به اتباع انگلستان که سبب تماس مسلمانان با فرنگیان می‌شد و به طور مستقیم با زندگی توده مردم اصطکاک پیدا می‌کرد، مردم و روحانیت را به واکنش واداشت. نکته جالب آن که شعله انقلاب نخست از تبریز زبانه کشید و مردم اعلامیه‌‌های شرکت صاحب‌امتیاز را از دیوارها کندند و به جای آن نوشته‌های شورانگیز چسباندند.

علمای تبریز از جمله حاج میرزا جوادآقا مجتهد تبریزی پس از انتشار خبر اعطای امتیاز دخانیات به بیگانگان از درس و بحث دست کشیده و مردم نیز بازار را تعطیل کردند. علما به شاه تلگرافی ارسال داشته و خواستار لغو قرارداد فوق‌الذکر شدند و او را تهدید کردند اگر چنانچه مخالفت کند، مقاومت مسلحانه صورت خواهد گرفت. در پی آن شاگردان مدارس دینی و مردم تبریز به تهیه اسلحه اقدام کردند به طوری که شهر تبریز در آستانه انقلاب قرار داشت.

عزیزی یکی از تبعات لغو امتیاز توتون را تغییر طبع ناصرالدین شاه در مورد مسائل نوآوری و تجدد دانست و افزود: بعد از مقاومت مردم در برابر اراده شاه، ناصرالدین شاه دیگر مثل گذشته از دارالفنون و سایر مراکز تجدد طلب حمایت نکرد.

وی ادامه داد: هم چنین علیرغم اینکه پس از این اتفاق انگلستان نفع خود را در ایران از دست داد، شاهد قدرت گرفتن نظارت و دخالت روسیه در کشور هستیم.

عزیزی گفت: بعد از امضای عهدنامه تنباکو ما با دوگانه عجیبی سر و کار داشتیم، از یکسو انگلستان و از سوی دیگر روسیه خواستار حفظ قدرت خود در منطقه و به دست آوردن امتیازاتی بودند، به طوریکه در «قرارداد 1907» شاهد هستیم که این دو قدرت جهانی عملا ایران را به دو نیم تقسیم کردند، شمال کشور در تسلط روسیه و جنوب کشور به دست انگلستان افتاده بود.

عزیزی با تاکید بر اینکه عده ای سعی دارند قاجار را حکومتی که مملکت را تکه تکه کرده بود، معرفی کنند، گفت: قاجارها نزدیک به 25 سال با یک امپراطوری جنگیده اند و طی این دوره قفقاز و هرات را از دست داده اند. اما قصد فروش کشور نبوده است.

وی ادامه داد: در حقیقت پس از اتمام جنگ های ایران و روس، کشور از وضع اقتصادی مطلوبی برخوردار نبوده است. حتی در برهه ای شاهد هستیم که حکومت شهرها به واسطه فروش منصب در ازای دریافت مبلغی به حکام داده می شد که می توان گفت، در آن دوره راهکاری برای حفظ حیات کشور بوده است.

پژوهشگر تاریخ آذربایجان با بیان اینکه ایران دوران طلایی زیادی به خود دیده است، اضافه کرد: دوره قاجار برخلاف گفته های عده ای، دوره طلایی از جهات مختلفی از جمله نشریات، سیستم آموزش و پرورش و ورود تکنولوژی های نوین به کشور در قبل از انقلاب مشروطه بوده است.

گفتنی اولین نشست از سری نشست های پژوهشی مصادیق تاریخی آذربایجان پیشرو در انقلاب  در یکصد و پنجاه سال اخیر به همت واحد آموزش و پژوهش حوزه هنری استان برگزار شد و اجرای تخصصی این نشست بر عهده پرویز ولیزاده بود.

انتهای پیام

آیا این خبر مفید بود؟ 0 0

نتیجه بر اساس 0 رای موافق و 0 رای مخالف

منبع: خبرگزاری برنا

کلیدواژه: تبریز

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.borna.news دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری برنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۵۹۹۴۱۸۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

سکوت رژیم‌های خودکامه عربی در برابر کنشگری پیرامون آرمان فلسطین

 روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز نوشت: برخی از دولت‌های جهان عرب که در زمینه فرصت‌های اقتصادی و آزادی‌های سیاسی با مردمانشان همسو نیستند، مدت‌هاست که با افزایش نارضایتی از روابط با [رژیم]اسرائیل و حامی اصلی آن، آمریکا مواجه شده اند. اکنون جنگ غزه و همدستی دولت‌های عربی با تل آویو گسست دیرین میان حاکمان و مردم را افزایش داده است.

در ادامه این گزارش آمده است: چند هفته پیش و هنگامی که صد‌ها نفر در مرکز شهر قاهره برای تظاهرات در همبستگی با غزه تجمع کردند، ماموران امنیتی ۱۴ معترض را دستگیر کردند. در ماه اکتبر و در تظاهرات دولتی حامیان فلسطین نیز ده‌ها نفر پس از سردادن شعار‌هایی در انتقاد از دولت مصر بازداشت شدند که بیش از ۵۰ نفر آنها کماکان پشت میله‌های زندان هستند.

این گزارش اضافه کرده است: در مراکش نیز ده‌ها نفر در تظاهرات‌های طرفداران فلسطین تحت پیگرد قانونی قرار گرفتند و یا به دلیل انتقاد از نزدیکی حکومت به [رژیم]اسرائیل در رسانه‌های اجتماعی بازداشت شده اند. در عربستان سعودی که به دنبال توافق عادی سازی روابط با [رژیم]اسرائیل بوده و در امارات متحده عربی که پیشتر به چنین توافقی دست یافته، مقام‌ها آنچنان نسبت به ابراز کوچکترین مخالفتی حساسیت نشان داده اند که بسیاری از مردم وحشت دارند در مورد این موضوع صحبت کنند.

به گفته سازمان عفو بین‌الملل، دولت اردن که از یک سو اکثریت جمعیتش را فلسطینیان تشکیل داده و از سوی دیگر با [رژیم]اسرائیل و آمریکا همکاری نزدیک دارد، از اوایل اکتبر تاکنون دست‌کم یک هزار و ۵۰۰ نفر را بازداشت کرده است. این رقم شامل حدود ۵۰۰ نفری می‌شود که در ماه مارس و در جریان برپایی یک تظاهرات بزرگ در برابر سفارت [رژیم]اسرائیل در امان دستگیر شدند.

نیویورک تایمز در این گزارش اعلام کرد: رژیم‌های خودکامه عربی که به ندرت مخالفت را تحمل می‌کنند، حساسیت خاصی نسبت به کنشگری پیرامون آرمان فلسطین دارند. فعالان عرب دهه هاست که مبارزه عدالت طلبانه برای فلسطینی‌ها را به مبارزه برای حقوق و آزادی‌های بیشتر در داخل کشورهایشان پیوند می‌دهند. برای آنها، [رژیم]اسرائیل نماد نیرو‌های مستبد و استعمارگری است که مانع رشد جامعه خود شده اند.

در این گزارش آمده است: در مصاحبه‌هایی که در سراسر مصر، مراکش و کشور‌های حوزه خلیج فارس - از جمله عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین، عمان و کویت - انجام شد، بسیاری از شهروندان آرمان فلسطین را مبارزه عدالت طلبانه و [رژیم]اسرائیل را نماد ظلم و ستم دانسته و در برخی موارد، مراودات حاکمان خود با تل آویو را ورشکستگی اخلاقی توصیف می‌کنند.

نیویورک تایمز اضافه کرده است: پس از توافق بحرین، مراکش و امارات متحده عربی برای عادی سازی روابط با [رژیم]اسرائیل و گام‌های همراستای عربستان، جنگ اخیر خشم مردم این کشور‌ها را نه تنها نسبت به [رژیم]اسرائیل، بلکه علیه رهبران عرب که مایل به همکاری با آن هستند، برانگیخته است. این واقعیت که برخی از کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس از ابزار‌های اسرائیلی برای نظارت بر منتقدان خود استفاده کرده اند، این برداشت را به حقیقت نزدیک‌تر می‌سازد.

بر اساس این گزارش، بسیاری از دولت‌های عربی سعی کرده اند با لفاظی‌های تند در محکومیت جنگ [رژیم]اسرائیل، خشم مردم را مهار کنند. به گفته تحلیلگران، با این حال، مزایای عملی روابط با [رژیم]اسرائیل نزد این دولت‌ها آنچنان زیاد است که از قرارداد‌های صلح صرف نظر نمی‌کنند. مصر، اولین کشور عربی که با [رژیم]اسرائیل صلح کرد، در طول سال‌ها مبارزه مشترک با ستیزه جویان در شمال شبه جزیره سینا، یک مشارکت امنیتی تنگاتنگ با همسایه خود برقرار کرده است. مصر و [رژیم]اسرائیل همچنین برای محاصره غزه و مهار حماس همکاری کرده اند. قاهره نیز برای جلوگیری از هجوم سیل عظیم آوارگان فلسطینی از غزه به همکاری تل آویو نیاز دارد.

در این گزارش آمده است: کشور‌های حاشیه جنوبی خلیج فارس، از جمله عربستان سعودی و امارات متحده عربی، مدت‌هاست که ارتباطات امنیتی مخفیانه با [رژیم]اسرائیل را که ایران را بزرگ‌ترین تهدید علیه خود می‌داند، حفظ کرده و با بهره برداری از راهبرد "دشمنِ دشمنِ من"، راه را برای مذاکرات عادی سازی هموار کردند. انتقاد از این تدابیر نادر است چرا که بسیاری از کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس تمام اشکال اعتراض و سازماندهی سیاسی را ممنوع کرده اند.

بر اساس این گزارش، در گذشته، برخی از رهبران منطقه به مردم مستاصل خود اجازه می‌دادند تا با اقدام‌های عملی در حمایت از فلسطین و مبارزه با [رژیم]اسرائیل، خشم خود را خالی کنند، اما اکنون که بسیاری از شهروندان عرب، حکومت‌های خود را در رنج مردم غزه دخیل می‌دانند، حمایت از فلسطین با حساسیت بیشتری روبرو می‌شود.

منبع: ایرنا

باشگاه خبرنگاران جوان بین‌الملل خاورمیانه